Laatste nieuws
Sleutelstad.nl
U bent bij:»»»Dwangarbeid in Zoeterwoude
Vorige week verscheen het lang verwachte oordeel van de hoogleraren Houwerzijl en Heerma van Voss over de gang van zaken in de (kinderte)huizen van De Goede Herder in de periode 1945-1975. Hun oordeel is niet mals: er was sprake van dwangarbeid; en niet alleen de congregatie maar ook de overheid heeft daarin een verantwoordelijkheid. (Foto: archief stichting Oud Zoeterwoude)

Dwangarbeid in Zoeterwoude

30
Zoeterwoude, Maatschappij, Nieuws, reportage, Zoeterwoude

Dát er een klooster stond in Zoeterwoude, is bekend. Er stonden er zelfs meerdere. Dat het de congregatie van Onze-Lieve-Vrouw van Liefde des Goeden Herders van Angers was, ook. Het stond er vanaf 1860. Dat die congregatie zich bekommerde om meisjes die in de prostitutie dreigden te belanden, was ook bekend. Dat er in 1899 een internaat verscheen voor moeilijk opvoedbare meisjes, verbaast dan niet. Wél slaat vorig jaar als een bom in wat er binnen die muren gebeurt. En nu heeft dat een naam gekregen doordat de Commissie Houwerzijl Heerma van Voss zijn oordeel daarover uitspreekt: dwangarbeid.
(foto hier rechtsonder vergroot bij aan clicken)

Tijdperk
‘Maar dat waren andere tijden’ is de vanzelfsprekende reactie over het gebeurde in de in 1972 gesloten gebouwen. Een bekende fout immers: met de ogen, kennis, normen en waarden van nu naar een andere tijd kijken. Of eigen waarde en normen onbetwistbaar en generiek geldend wanen en anderen en andere samenlevingen op basis daarvan de maat nemen. Jammer genoeg voor diegene die deze aanpak verwachtte, deed de commissie iets anders: zij beoordeelde de handelwijze in De Goede Herder óók op basis van toen geldende wet- en regelgeving.

Opoffering
Het rapport maakt, met de kennis en blik van nu, duidelijk dat gedacht werd over deze jeugdzorg als was het een straf (voor gevallen meisjes). Op de Jaarkalender met spreuken van De Goed Herder treffen de onderzoekers op het lemma 27 maart deze spreuk aan ” Zij, die lichtzinnig zijn, gemakzuchtig, zonder zich zelve eenige dwang aan te doen, zullen niet veel voor den hemel verdienen. Gij moet voortdurend arbeiden volgens uw vermogens en den wil uwer Oversten, zonder u ooit te ontmoedigen…”. Hard, en altíjd, werken, niets bezitten, zwijgen; dat is wereld van de orde waarin de meisjes terecht komen.

Emotie
Het is eigenlijk verbijsterend te zien dat de reacties op De Goede Herder – ook andere locaties dan Zoeterwoude – blíjven komen. Alsof er een opluchting rondwaart, die mensen de mogelijkheid biedt het verdrongene ruimte te geven en lotgenoten te kennen. Het laatste bericht op een website over Zuidhollands erfgoed – een heel ander onderwerp dan het internaatsleven – dateert van pas 19 oktober 2019. Het is een oproep
“We merken dat er de laatste tijd ook veel herinneringen worden gedeeld over andere kerken en kloosters. Ook zien we dat door sommigen zeer expliciete details worden gemeld. Als redactie van een website voor een breed publiek over geschiedenis en erfgoed vinden we dat soms lastig. We vinden het nog steeds bijzonder dat op deze pagina over De Goede Herder door de jaren heen ervaringen zijn gedeeld en dat mensen daar veel aan hebben gehad. We willen jullie wel vragen om rekening te houden met het feit dat deze website bedoeld is voor een breed publiek.”

Dickens
Die oproep is niet overbodig. Wie de verhalen van de vrouwen leest – mannen schrijven vooral over hun tijd als misdienaar – ziet haast Dickensiaanse taferelen opdoemen “Ben zo blij dat ik nu wat reacties over de goede herder lees. Heb zelf ook geprobeerd meisjes uit die tijd op te sporen maar tevergeefs. Ook ik heb een trauma opgelopen uit de tijd van de slechte (goede herder) Heb daar gezeten van 62 tot 66. In Zoeterwoude Leiderdorp. Zware strijkbouten van een hete kachel optillen en de hele dag strijken. Wasserij de met stinkend ondergoed van de paters wassen. Mangelen en dan die naaizaal waar je de hele dag achter een trapnaaimachine zat. Het was daar echt kinderarbeid . En dan die kerkdiensten met stinkende wierook waar ik flauw van viel. Dan ook maar iet te spreken van de isoleercel waar ik door tuinmannen regelmatig naar toegebracht werd. Omdat de nonnen mij niet aan konden zo hysterisch werd ik van angst. Heb ik nog een fobie van overgehouden. Eenzame opsluiting. En het eten. Vieze zure pap en stinkende soep die van bloederige beenderen werd getrokken. Kan het weten heb in de keuken oom gewerkt. En dan al die zoetstoffen die in die slootkoffie gingen. Dacht als kind al daar word ik later ziek van. Dus was een slechte eter en daarom was de isoleercel een oplossing om mijn aan het eten te krijgen. Wat niet gelukt is want ik was ondervoed . Wat ze nu anorexia noemen . Dus kreeg ik een kinderpsycholoog en door haar kwam eindelijk mijn eindtijd in zicht. Werd overgeplaatst naar Rijsbergen. Wat voor sommigen meisjes ook slecht was. Maar voor mij de hemel omdat ik uit de hel kwam”. En dit zijn de publieke verhalen op één website.

Laks
Het nieuwste rapport bevestigt eerdere, maar doet dus nog iets. Het maakt vooral duidelijk dat ook naar toenmalig recht de behandeling van de meisjes fout was. Het oordeel is snoeihard. OP z’n Hollands: het was een zooitje. Zowel gedetineerde meisjes (die wél tot arbeid kunnen worden verplicht) als vrijwillig geplaatsten onder één onvrijwillig regime; toezicht op de zorg ontbreekt; werk was níet “dienstbaar aan zijn vorming en evenredig aan zijn krachten” (die van het meisje, JvdS). Ook de overheid krijgt er van langs. Die verzaakte zijn plicht om te controleren en bewaken welke zorg werd verleend. “(…) arbeidsvoorwaarden niet anders bepaald kunnen worden dan door de publieke autoriteiten in een situatie waar de arbeiders niet dezelfde rechten als vrije werknemers genieten. In de verzuilde residentiële jeugdzorg is dit voor gesloten instellingen als De Goede Herder desalniettemin overgelaten aan de katholieke zuil, waarbij hoogstens werd gestuurd via de subsidievoorwaarden (…)”.

Conservatief
Een overheid die op te grote afstand staat van een zeer conservatief ingestelde orde; dat is het beeld van de wereld waaraan de meisjes werden overgeleverd. “(…) Formeel had de bisschop van Rotterdam, destijds Mgr. M. Jansen, geen enkele zeggenschap over het klooster en haar bewoners. De congregatie viel namelijk onder Romeins recht en daarmee rechtstreeks onder Rome. Dat er toch visitatiebezoeken werden gebracht, was voornamelijk wegens de kapel van het klooster. Over de kapel en over de pastoor van de parochie die ook in het klooster diende, had het bisdom wel iets te zeggen. Andere zusters zagen wel in dat Angers achterbleef bij vernieuwingen in vergelijking met andere congregaties, maar de conservatieve huisoverste in Zoeterwoude hield veranderingen tegen. “De tralies zijn sinds 1949 verdwenen, maar de mentaliteit ervan is gebleven”, signaleerde Mgr. Riep.”

Verantwoording
Het zal geen verbazing wekken dat zowel de congregatie als de overheid nu worden aangesproken op (de gevolgen van) hun opstelling en gedrag. De ‘Beleidsreactie‘ van minister Dekker is echter desondanks terughoudend te noemen “De conclusie van de onderzoekers is dat meisjes in de instellingen van De Goede Herder aan ongeoorloofde vormen van dwangarbeid onderworpen kunnen (sic, JvdS) zijn geweest.” Wat hij wel erkent, is “slachtofferschap (…). Die erkenning moet in eerste instantie komen van de instellingen van de Goede Herder zelf. Maar ook de overheid heeft erkenning te bieden. Ik vind het pijnlijk om te moeten constateren dat kwetsbare meisjes onderworpen zijn geweest aan een strikt regime met zwaar en eentonig werk in een weinig liefdevolle en vaak ook bestraffende omgeving. De onderzoekers concluderen dat in de betreffende periode de overheid zich onvoldoende bewust is geweest van de normen die gelden voor de toepasselijkheid van een vorm van dwangarbeid. Als dat bewustzijn er wel was geweest dan had dat volgens de onderzoekers kunnen en moeten leiden tot meer toezicht op de instellingen van De Goede Herder en de arbeid die daar verricht is geweest. Het ontbreken daarvan heeft er aldus de onderzoekers toe geleid dat de situatie in de instellingen kon bestaan en kon voortduren. Excuses, erkenning, hulp en ondersteuning van de overheid zijn hier op zijn plaats. Te meer omdat uit de opgetekende verhalen blijkt hoe het stempel dat de meisjes door verblijf in De Goede Herder meekregen hun leven toen heeft beïnvloed en dat soms tot op de dag van vandaag nog steeds doet.”

Rechtvaardigheid
Het verleden reikt tot in het heden. Niet alleen voor de meisjes die in en door De Goede Herder zijn mishandeld. Ook voor de huidige jeugdzorg heeft de affaire gevolgen doordat nadrukkelijk de vinger is gelegd op de functie van jeugdzorg en de wijze van omgang met jongeren. In zijn brief zegt de minister “De ongeoorloofde vorm van dwangarbeid zie ik als een vorm van geweld waarvoor in het kader van het erkenningspakket voor vormen van geweld in de jeugdzorg erkenning zal komen”. Houwerzijl en Heerma van Voss eindigen op pagina 111 hun rapport met “Deze studie maakt ook duidelijk hoe belangrijk arbeidsnormen zijn in het geheel van de mensenrechten. Ook in het kader van goed bedoelde jeugdzorg dient aan deze normen voldoende aandacht te worden besteed. Dat is een les die ook heden ten dage nog steeds aandacht verdient.” Hopelijk zijn ze er mee eens dat die aandacht naar álle rechtsgebieden moet bestaan: aan een wet heb je je te houden en ter verantwoording aan die indertijd geldende wet kun je ook (veel) later worden geroepen.

Delen

30 reacties

  1. Patrick op

    Wat heeft de Rooms-Katholieke Kerk in de geschiedenis toch voor veel ellende en mensonwaardige toestanden geleid.

      • Harold op

        Wij nederlanders hebben honderden jaren mensen misbruikt en verhandeld. Ook hebben we landen leeggetrokken van hun grondstoffen. En daar mensen vermoord. Het is tijd voor excuses en schadevergoedingen. Zolang we dat niet doen blijft de geschiedenis ons achtervolgen en moeten we ons mond houden over de genocide van de armeniers. En we moeten andere landen niet lastig vallen met onze standpunten inzale hun geschiedenis. En we moeten mensen niet berechten in valse rechtbanken zoals de tribunaal van rwanda libanon bosnie en ga zo maar door. Eerst naar je eigen kijken en oplossen. Dan kunnen we die ellendoge tijd achter ons laten.

        • Een Leids burger op

          Dus omdat Nederland in het verleden niet altijd even ¨netjes¨ heeft gehandeld zou men niets over de situaties in andere landen mogen zeggen?
          Als dat de norm zou worden kan geen enkel land meer misstanden aan de orde stellen hoor….

          .

          Excuses en schade vergoedingen.
          De paus heeft, als hoofd van de katholieke kerk, meen ik wel eens excuses gemaakt voor de misstanden die zijn gepleegd en ook schadevergoedingen.
          .

          Persoonlijk heb ik het altijd heel raar gevonden dat de huidige mensen excuses zouden moeten aanbieden voor wat ANDEREN vroeger hebben misdaan. Ieder volwassene is verantwoordelijk voor zijn eigen daden. Je kunt als huidige bewoner van een land of lid van een kerkgenootschap, mijns inziens, slechts je afkeuring| verontwaardiging uitspreken over wat vroeger heeft plaatsgevonden. Excuses door anderen zijn, hoe sympathiek ook vanuit medeleven, volkomen misplaatst.
          .

          ¨Ook hebben WE landen leeggetrokken van hun grondstoffen.¨ We? Ik niet hoor…

          • Een Leids burger op

            Dat denk ik niet Patrick: het lijkt me sterk dat er NU nog iemand zou zijn die zou profiteren van de slavenhandel destijds.
            Nederland heeft zijn welvaart zeker mede te danken aan handel maar dat was niet alleen slavenhandel en uitbuiting van anderen.

    • Tonny van Stuijvenberg op

      Klopt, exact hetzelfde, en dit gebeurd tot op heden ten dage nog steeds wereldwijd

  3. Ineke op

    DIep, diep triest als je al die verhalen hoort die langzamerhand gelukkig naar boven komen. Wat een levenslang trauma moeten die meisjes hebben opgelopen. En dan hebben we het nog niet eens over seksueel misbruik. 🙁

  4. Emile op

    De enige manier waarop de katholieke kerk nog iets van haar imago kan herstellen is door afschaffing van het celibaat.

    • Marcel op

      Emile, uit naam van het protestantse geloof is door Van Riebeeck Zuid-Afrika gekoloniseerd en later de Apartheid ingevoerd. Over imagoprobleem gesproken…

    • Een Leids burger op

      Hier iemand die het celibaat niet als een probleem ziet:
      https://www.youtube.com/watch?v=VhNjljCX9Vc

      .Het artikel in de berichtgeving gaat over dwangarbeid en behandeling van vrouwen daar in dat klooster en dat dat volgens de toen geldige normen blijkbaar ook al niet mocht.
      Als de slachtoffers van bijvoorbeeld seksueel misbruik toen, vroeger dus, openheid van zaken zouden hebben gegeven zouden ze toen zeer waarschijnlijk niet zijn geloofd. Daarom is dat pas later aan het licht gekomen toen de tijd wel rijp was om openheid van zaken te kunnen geven.

      • Eric op

        Leidse pannekoek!!! Nog steeds geen baan gevonden. Je blijft maar onzin typen . En je reageert op elke artikel. Get a life man.

  5. Jan van der Sluis
    Jan van der Sluis op

    Misschien had ik het nog nadrukkelijker moeten vermelden, maar het genoemde rapport gaat ook in op de rol van de overheid toentertijd. En die komt er niet makkelijk af: te weinig toezicht van een te lakse overheid. Dat Dekker nu door het stof gaat, heeft vooral met die schuld (van de overheid) te maken. Dat is het sailante: dat niet alleen de congregatie maar ook de overheid niet ontkomt (aan toetsing aan de toenmalige wet- en regelgeving). Het is dus zeker niet alleen de roomskatholieke kerk – de congregatie viel dírect onder Rome en niet onder een Nederlandse bisschop – maar ook de overheid die schuld draagt.

  6. Ferry Rigault op

    Op 15 mei 1974 kraakte wij, een groep van 12 studenten, het klooster. Het stond toen al een paar jaar leeg. Het was gigantisch. Het bestond uit twee gedeeltes, het deel waar de meisjes woonden met grote slaapzalen en het deel waar de nonnen verbleven.
    Twee maanden later, op 28 juni, organiseerden we een open dag waarop honderden mensen op af kwamen. Onderdeel van de open dag was een rondleiding door het hele klooster. Opvallend was dat onder de belangstellend veel vrouwen waren die er eerder als ‘moeilijk opvoedbaar meisje’ hadden gewoond maar nog nooit het hele klooster hadden gezien, zeker niet het gedeelte waar de nonnen woonden. Daar waren ze dan ook heel nieuwsgierig naar. Tijdens de rondleidingen werden er veel, minder leuke herinneringen, opgehaald.
    We hebben er als krakers helaas maar een jaar gewoond. Door omstandigheden vertrokken we noodgedwongen in juni 1975 weer. Lees meer hierover op de website http://www.krakeninleiden.nl

    • Anna op

      Ik ben toen ook inderdaad geweest. Met man en kinderen,toen 4 en 6 jaar. Ik was ook heel nieuwsgierig naar het klooster. Want daar kwamen wij nooit. Dat enge tehuis. Met ze.n donkere gangen. Het lijken kamertje ,met die vreemde geur .nacht merries had ik er van. Ik wilde het toen nog 1 keer allemaal zien. Daarna nooit meer geweest. Terwijl ik vlakbij woonden en er elke dag langs kwam.

  7. Jan van der Sluis
    Jan van der Sluis op

    Het paste niet in het artikel. Maar ik las het relaas op krakeninleiden ook. Zeker de moeite waard, als je bent geïnteresseerd hoe het met het gebouw en z’n krakers verder ging.

  8. J w van velzen op

    Ik ga mij bijna schamen dat ik woon waar het klooster heeft gestaan als ik dit lees

  9. Anna op

    Ik ben toen ook inderdaad geweest. Met man en kinderen,toen 4 en 6 jaar. Ik was ook heel nieuwsgierig naar het klooster. Want daar kwamen wij nooit. Dat enge tehuis. Met ze.n donkere gangen. Het lijken kamertje ,met die vreemde geur .nacht merries had ik er van. Ik wilde het toen nog 1 keer allemaal zien. Daarna nooit meer geweest. Terwijl ik vlakbij woonden en er elke dag langs kwam.

  10. Patrick op

    Wat een mooie discussie, zonder een onvertogen woord !
    Het uitstekende artikel van Jan van der Sluis print ik uit en bewaar ‘t.
    En stuur ik op naar oudere computerloze vrienden.

Op dit moment werken we hard aan de lancering van een nieuwe website. Daarom is het tot vrijdag 20 maart 17:00 niet mogelijk om te reageren op berichten. Op onze nieuwe site voorzien we uiteraard weer in de mogelijkheid om te reageren, kijk daarvoor vanaf vrijdagmiddag 17:00 op Sleutelstad.nl. Tot dan!

Over de auteur

Jan van der Sluis

Schraapt het liefst aan de oppervlakte in de verwachting dat daaronder iets echt leuks is te vinden. Het sociaal en cultureel domein en de thema's (burger)participatie en innovatie boeien hem het meest.

Je bent nu offline