Ze moeten nog wel, binnen 48 uur, worden gemaakt, maar aan het eind van de eerste dag van de tweedaagse conferentie Brave New World waren de deelnemers bezig met het maken van twee schetsmatige ideeën voor korte films. Een treffende dwarsverbinding met het Leids International Filmfestival LIFF, dat één van de samenwerkingspartners is van de organisatie. Het resultaat is een conferentie over de invloed van technologie op onze samenleving. Zo’n honderd mensen waren de eerste dag aanwezig in de Leidse Stadsgehoorzaal. Er is ruimte voor meer mensen en er is nog een tweede dag, donderdag 4 november, waarvoor nog kaarten beschikbaar zijn.
Fundamenteel begrip
Het is de eerste keer dat Brave New World wordt georganiseerd. Als de eerste dag toonzettend is, dan komt het wel goed de komende jaren. Vooral omdat de conferentie de deelnemers achterlaat met voor velen nieuwe informatie, maar vooral ook met het besef dat er ook nog heel veel vragen zijn. De aftrap van Maarten Oonk was adequaat, maar zette achteraf gezien ook meteen op het verkeerde been. Even leek het er op dat Brave New World een dertien in een dozijnconferentie zou worden, met casuïstiek, voorbeelden van technologische hoogstandjes, en hameren op sense of urgency voor een “exponentiële ontwikkeling”. Dat terwijl de openingswoorden verwachtingen schiepen die veel verder gingen “befóre the impact (van technologie, red.)” en “fundamental understanding” tot stand brengen.
Menselijk gedrag
Het is de beperking van veel innovatiedeskundigen dat zij zich toch vooral richten op de harde kant, die van technologie – het ‘wow-effect’ – en de pecunia, het geld. Kwantitatieve gegevens lijken te betoveren “robots worden 35 keer goedkoper de komende 6 jaar”. Of dat
Sgnl via crowdfunding op Kickstarter 1,5 miljoen euro ophaalt in plaats van de gevraagde €50.000. De verklaring dat dat “vertrouwen” indiceert, kan net zo goed worden vervangen dat het een “winst-inschatting” is. Dat GE door slim crowdsourcing in te zetten nu twaalf nieuwe producten maakt voor 5 miljoen per jaar – in plaats van voorheen één voor 200 – ia een bedrijfseconomisch hoogstandje. Meer in lijn met de verwachting van de conferentie is de vaststelling van Google dat een stuur in een zelfrijdende auto de acceptatie daarvan makkelijker maakt. Omdat (het de illusie wekt dat) de mens de uiteindelijke controle heeft.
Oscar
Dan maakt Brave New World een intrigerende beweging, wég van de nadruk op technologie, en nadruk op de vragen en uitdagingen die dat oproept. De letterlijk mooiste van de dag is The Modular Body, genaamd Oscar. Floris Kuyk is filmmaker en maakte eerder een wereldwijde YouTube-hit met de vliegende mens. Dat is wat hij doet: nét over de grens van realiteit gefingeerde verhalen vertellen. Die verhalen maakt hij niet. Hij biedt de onderdelen aan en de kijker/lezer stelt zelf een verhaal samen door de weg die door die informatie wordt gekozen. De beelden laten je wel achter met vragen, heel existentiële vragen. Bestaat Oscar? Is het een mens (gemaakt uit gemanipuleerde menselijke cellen), of een robot (z’n hersens zijn een computertje)? Heeft Oscar gevoel, een ziel? En waar zit die? Mag Oscar worden doodgemaakt als het geld voor het experiment op is? Wat als we een mens kunnen maken?
Eye opener
Voor Oscar zijn 56 (verhaal)elementen beschikbaar. Elementen die, ook als je wéét dat het fictie is, zo echt overkomen dat twijfel toeslaat. “Maar we hebben er ook zo’n drie jaar aan gewerkt. Men kijkt nu minstens vijf minuten, maar het mooist is als mensen zo’n vijftien minuten kijken.” Die vijf minuten is al méér dan redelijk in de wereld van YouTube en Facebook. Kuyk vertelt dat hij op allerlei podia heeft gesproken over Oscar, niet in de laatste plaats de medische stand en industrie zelf. Overigens wijst Kuyk in het paneldebat, even later, op nóg een effect: dat wij (te) klakkeloos aannemen dat wat media ons voorschotelen wáár is, en in het verlegde van die houding ook zijn kunstproject.
Doorbreken
Gesprekken over de (mogelijke) gevolgen van technologie blijken een belangrijk onderwerp. Deze eerste dag duidt ook dat technologen en technologie-adepten (te) weinig stil staan of worden gedreven door ethische en sociale overwegingen. Rob Zwijnenberg doet dat op weer een andere manier, die van de antagonist, de tegenstrever. Uit zijn betoog rijst het beeld op van ontwikkelingen die primair worden voortgestuwd door bedrijfseconomische overwegingen, terwijl de (noodzakelijke) beschouwing over de gevolgen achter blijft. Datzelfde geldt overigens ook de regelgeving. Als voorbeeld fungeert CRISPR, waarmee ingrijpende genetische aanpassingen kunnen worden aangebracht. (Ook) Hij ziet een belangrijke rol weggelegd voor de kunst – in zijn verhaal ‘bio-kunstenaar’ Zaretsky en literatuurwetenschapper Ziarek – om discussie daarover aan te jagen en scherp te stellen.
Hacker
Om over de consequenties van technologie te kúnnen nadenken en praten, zul je die wel eerst moeten begrijpen. Dat is ook een rode draad binnen Brave New World: de complexiteit van technologie. Waag Society is een van de velen die het tot zijn taak rekent, uitleg te geven door de technologie tot op het bot, de regel code of de byte te snappen, te hacken “biotechnologie is de ingrijpendste sinds de ruimtevaarttechnologie”. Ook dan moet je nog rekening houden met vrij onverwachte zaken als generatieverschillen “waarin jongeren anders denken over biotechnologie en genetische manipulatie”.
Niet neutraal
Ben Hammersley (onder andere Wired) versterkt het beeld. Na Oonk is het permanent een weg naar ‘meer sociaal, meer dialoog, meer ethiek, meer nadenken’, en ook hij voegt in. Zijn waarneming gaat over het ontbreken van een vocabulaire, een taal en begrippen voor de huidige technologie en ontwikkeling. “Met een zwaard maak je geen zwaard. Met een paard wel een nieuw paard, maar aan de verbetering daarvan zit een grens”. De technologieën waarover wij nu spreken, kennen die begrenzing – in theorie – níet. “Er is geen culturele inbedding, waardoor we impliciete kennis niet overdragen”. Technologie ís niet neutraal, zal Nathaniël Raymond, ná hem, bevestigen “technology is a reflection of the makers, and of the users”. Gender- en etniciteit-gedragen verschillen in gebruik en bereik zijn dan aantoonbaar aanwezig. Nieuwe woorden, nieuwe syntax… maar niet het jargon van technologen (“want over OV spreken we ook niet in technische termen maar in vervoerstermen”). Technologie ontwikkelt zich zich echter zó snel dat we “inapt to keep up in language” zijn. Technologie leidt en wij volgen.
Doembeelden
Dat lijkt een doembeeld. Met name Hammersley hamert echter op het wegdraaien van fatalisme “don’t presume that while a technology exists it has to be used”. Ook hij ziet een belangrijke rol weggelegd voor kunst; “new modes of thinking and stories” ontwikkelend. Een belangrijke opmerking: denk niet terug naar het oude noch te ver naar voren, maar ga uit van vandaag “It makes no sense thinking of a world without Facebook”. Raymond doet dat in zekere zin ook, maar maakt wel glashelder dat er een cyberoorlog gaande is, dat er een datagebruik gaande is, waarin wíj het speelveld zijn “en er is geen Rode Kruis in die cyberoorlog noch een cyber(oorlogs)recht”. “Digital diaspora” en “the first nétworked migration” (naar Lesbos bv, red.) zijn termen die hij munt en die tot nadenken stemmen. Jaya Baloo (KPN) doet daar een toef zorgen bovenop “de quantumcomputer die er aan komt, kan en zal onze bestaande versleuteling kraken”. De quantumcomputer (en quantumfysica, red.) als strategisch wapen, zo keken we er nog niet naar.
Aliens
Rénnen, dat is het advies van George van Hal voor het geval we bezoek uit de ruimte krijgen. Hij beredeneerde dat de kans niet nul is dat we alleen zijn in het heelal. Dat deed hij soepel en leuk, met filmfragmenten. Maar wel met een serieuze boodschap: wees je bewúst van wat je kan, verwacht en interpreteert. Misschien doen we dat wel met een invasie van Marsmannetjes, maar hoe zit het met technologie, op aarde, hier en nu? Daarover brengt het Leidse Centre For Innovation overigens een rapport uit. Jammer genoeg nog niet ver genoeg om nu al te delen met de conferentiebezoekers (die het rapport, zo te horen via email, wel krijgen toegestuurd).
Short films
En dan de films. Voor de editie 2017 van 48 Hour Film Project dingt Nederland weer mee (er is al drie jaar gewonnen). Vier mogelijke inzendingen komen voort uit deze conferentie in samenwerking met LIFF. Woensdag werd gebrainstormd over de thema’s ‘privacy’ en ‘biotechnologie’. Om 17.00 uur ging de klok lopen; vrijdag 17.00 uur is de korte film er. Donderdag 17.00 uur starten er weer twee. Daar kunt u nog aan bijdragen, want er komt nog één dag Brave New World (niet goedkoop (€200) en met voertaal Engels).
